ขณะนี้ประเทศไทย และประเทศทั่วทุกมุมโลกกำลังเผชิญกับปัญหาสิ่งแวดล้อมอย่างหนัก จากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Climate Change) ทั้งอากาศที่แปรปรวนแบบสุดขั้ว เกิดปัญหาน้ำท่วมอย่างหนัก ปัญหาแผ่นดินไหว และปัญหามลพิษทางอากาศ เป็นต้น ปัญหาเหล่านี้ส่งผลกระทบต่อทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพอย่างมหาศาล ซึ่งปัญหาเหล่านี้ไม่ได้เกิดขึ้น ณ ที่ใดที่หนึ่งบนโลกเท่านั้น แต่กำลังเกิดขึ้นทั่วโลก นับวันจะยิ่งรุนแรงมากขึ้นเรื่อย ๆ และเกิดการสูญเสียเกินกว่าที่จะคาดการณ์ได้

ปัจจุบันได้มีการคิดค้นกระบวนการ วิธีการจัดการ และนวัตกรรมที่จะเข้าไปช่วยแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อมในหลากหลายมิติ โดยมีประเด็นที่น่าสนใจดังต่อไปนี้

นวัตกรรมฟื้นดิน คืนชีวิตให้ชุมชน

การแก้ไขปัญหาความเสื่อมโทรมของดิน ทั้งจากธรรมชาติและการใช้ที่ดินที่ไม่เหมาะสม รวมถึงการชะล้างพังทลายของดินในระดับรุนแรงถึงรุนแรงมาก ซึ่งการแก้ไขปัญหาทรัพยากรดินอย่างยั่งยืนจำเป็นต้องมีการอนุรักษ์ดิน ปรับปรุงดินที่เสื่อมโทรมให้มีความอุดมสมบูรณ์ และการบูรณาการข้อมูลต่าง ๆ เพื่อสร้างความยั่งยืนให้แก่ชุมชน

ตัวอย่างนวัตกรรม เช่น การประยุกต์ใช้เทคโนโลยี IoT และปัญญาประดิษฐ์ในการตรวจจับและแจ้งเตือนภัยดินสไลด์ในพื้นที่ภูเขาสูง ต.แม่ฟ้าหลวง อ.แม่ฟ้าหลวง จ.เชียงราย หรือการใช้จุลินทรีย์ช่วยฟื้นฟูความอุดมสมบูรณ์ของดิน สามารถย่อยสลายวัสดุชีวมวล เป็นต้น

นวัตกรรมการบริหารจัดการน้ำ

“น้ำ” เป็นหนึ่งในทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญต่อการดำรงชีวิตของมนุษย์ โดยใช้ในการอุปโภค บริโภค เกษตรกรรม โลจิสติกส์ ประมง และอื่น ๆ อีกมากมาย ซึ่งการใช้ประโยชน์จากน้ำที่หลากหลายนี้ จึงทำให้น้ำมีการปนเปื้อนจากกิจกรรมต่าง ๆ ที่ใช้ในการการดำรงชีวิตของมนุษย์ นอกจากนี้แหล่งน้ำจืด ต้นน้ำลำธาร และแหล่งน้ำธรรมชาติ กำลังเริ่มลดน้อยลง ดังนั้นเพื่อการแก้ปัญหา การป้องกัน การฟื้นฟูและอนุรักษ์ และการนำน้ำไปใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด จึงต้องมีกระบวนการจัดการเชิงนวัตกรรมที่ถูกต้องและเหมาะสม

ตัวอย่างนวัตกรรม เช่น Inc-square: ระบบบึงประดิษฐ์บำบัดน้ำเสียในคลองชุมชน โดย บริษัท อิงค์ สแควร์ จำกัด ร่วมมือกับ สำนักงานเขตบางซื่อ ชุมชนสีน้ำเงิน และชุมชนบ้านมั่นคง กรุงเทพมหานคร และ RIFFAI ระบบ AI สำหรับวิเคราะห์ภาพถ่ายดาวเทียมและข้อมูลระยะไกลเพื่อบริหารจัดการน้ำ เป็นต้น

นวัตกรรมเพื่อการบริหารจัดการทรัพยากรทางทะเล และชายฝั่ง

การบริหารจัดการการทรัพยากรทางทะเล และชายฝั่ง คือ การบริหารจัดการภัยพิบัติทางทะเล การใช้ประโยชน์ และอนุรักษ์เพื่อความเหมาะสมและเพียงพอสำหรับความต้องการ เช่น การจัดการทรัพยากรป่าชายเลน ชายหาด รวมถึงการท่องเที่ยวทางทะเลเชิงอนุรักษ์ การทำประมงยั่งยืน การแปรรูปอาหารทะเล การฟื้นฟูระบบนิเวศสำหรับสัตว์น้ำ การสร้างแนวป้องกันธรรมชาติเพื่อลดการกัดเซาะชายฝั่ง การเพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพ และเสริมสร้างความสามารถของระบบนิเวศในการฟื้นตัวจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศอย่างยั่งยืน

ตัวอย่างนวัตกรรม เช่น นวัตกรรมเครื่องเปลี่ยนน้ำเค็มเป็นน้ำจืดด้วยวิธีการ Reverse Osmosis หรือโครงการแมวกินปลา โมเดลเพิ่มความสามารถในการจัดจำหน่ายอาหารทะเลยั่งยืน โดย บริษัท เอาท์คัม คอมมูนิเคชั่น จำกัด และการแปรรูปขยะจากเปลือกหอยแมลงภู่เป็นเครื่องประดับ บริษัท มณี มงคล เจมส์แฟคตอรี่ จำกัด

นวัตกรรมเพื่อการบริหารจัดการป่า

ป่าไม้มีบทบาทสำคัญทั้งในการเป็นแหล่งต้นน้ำ การกักเก็บคาร์บอน และที่อยู่อาศัยของสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ปัจจุบันพื้นที่ป่าเริ่มลดน้อยลงจากการถูกคุกคามที่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ เช่น การบุกรุกป่าเพื่อการเกษตรและที่อยู่อาศัย การตัดไม้ทำลายป่า การล่าสัตว์ การทำเหมืองแร่ และไฟป่า เป็นต้น ดังนั้นการนำนวัตกรรมเข้ามาบริหารจัดการพื้นที่ป่า ทั้งในเชิงป้องกัน ฟื้นฟู และอนุรักษ์ จึงมีความจำเป็นเร่งด่วนในการดำเนินการ

ตัวอย่างนวัตกรรม เช่น แอปพลิเคชันช่วยตัดสินใจในการชิงเผาเพื่อลดปัญหาไฟป่า และนวัตกรรมการสำรวจระยะไกลเพื่อประเมินศักยภาพและติดตามผลของการฟื้นฟูร่วมกับการพัฒนาชุมชน สำหรับตลาดคาร์บอนเครดิตภาคป่าไม้ที่โปร่งใส โดย บริษัท เช้นจ์ เวนเจอร์ จำกัด

นวัตกรรมเพื่อการบริหารจัดการมลพิษทางอากาศ และพลังงานสะอาด

มลพิษทางอากาศในปัจจุบันทวีความรุนแรงมากขึ้น เห็นได้ชัดจากปัญหาฝุ่นควัน PM 2.5 ที่ในหลายพื้นที่ทั่วประเทศมีดัชนีคุณภาพอากาศที่อยู่ในเกณฑ์อันตราย ผู้คนไม่สามารถออกมาดำเนินกิจกรรมกลางแจ้งได้อย่างปลอดภัย การบริหารจัดการมลพิษทางอากาศ เพื่อลด ป้องกัน และควบคุมจึงจำเป็นต้องมีนวัตกรรมเข้ามาช่วย พร้อมทั้งส่งเสริมการใช้นวัตกรรมจากพลังงานสะอาด เนื่องจากส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมน้อย

ตัวอย่างนวัตกรรม เช่น ชุดการเรียนรู้การรับมือสถานการณ์ฝุ่นด้วยกล่องลังฟอกอากาศ DIY และนวัตกรรม “Cyclone Char” เครื่องดักฝุ่น–สร้างดินสะอาด ลดมลพิษจากการผลิตไบโอชาร์

ตัวอย่างทั้งหมดนี้ล้วนมีบทบาทที่สำคัญต่อการสร้างสมดุลของระบบนิเวศ และคุณภาพชีวิตของมนุษย์ในระยะยาว และสอดคล้องในการประชุม COP30 ที่ผ่านมา ด้วยวิสัยทัศน์ของไทย คือ การ "เติบโตอย่างยั่งยืนด้วยเศรษฐกิจคาร์บอนต่ำและมีภูมิคุ้มกันต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศด้วยการมีส่วนร่วมของประชาชน" ดังนั้น ฝ่ายสนับสนุนการเงินนวัตกรรมรายพื้นที่ สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน) จึงได้เปิดรับข้อเสนอโครงการภายใต้โครงการนวัตกรรมสำหรับเมืองและชุมชน ปี 2569 ในหัวข้อ นวัตกรรมการจัดการและส่งเสริมสิ่งแวดล้อม (Innovation for Environmental Management and Promotion) ขึ้น เพื่อให้นวัตกรที่อยากมีส่วนร่วมในการจัดการและส่งเสริมสิ่งแวดล้อมได้เสนอแนวทางการพัฒนานวัตกรรม และรับการสนับสนุนเพื่อนำไปดำเนินการจริงในพื้นที่ต่อไป

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

• https://www.dittothailand.com/th/dittonews/7-environmental-crisis/ 
• https://www.sdgmove.com/2025/01/03/summary-of-the-environmental-situation-2024/ 
• https://sdgs.nesdc.go.th/ 
• https://www.reefgen.io/ 

บทความโดย
นายปกรณ์ หลำสวัสดิ์ (เกมส์)
นักพัฒนานวัตกรรม ฝ่ายสนับสนุนการเงินนวัตกรรมรายพื้นที่
สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (องค์การมหาชน)